تاریخ: دوشنبه 12 دی 1390 - 21:22 عنوان: اهميت كشاورزي در دين اسلام
مدیر انجمن
عضو شده در: 30 بهمن 1388 پست: 2274
امتياز: 60455
اهميت كشاورزي در دين اسلام
كشاورزی و زراعت، هديه ای است از زمين به انسان تا به وسيله آن بشر قدرت زندگی داشته باشد و بتواند به كمال مطلوب برسد. كشاورزی يكی از منابع اصلی تغذيه انسان است از اين رو اسلام تأكيد بسياری در مورد آن دارد؛ زيرا پيشرفت كشاورزی پايه مهمی در استقلال اقتصادی و بلكه سياسی جامعه خواهد بود.
كشاورزي در قرآن
در برخی از آيات، خداوند انسان را به كشاورزی و تشويق مردمان برای استفاده صحيح از محصولات كشاورزی اشاره كرده و می فرمايد: «... فاطر السماوات والارض و هو يطعم و لايطعم...؛ آفريننده آسمان و زمين خداست و او به خلق طعام و روزی می بخشد و خود از طعام بی نياز است...»(1) و در بعضی آيات جريان كشت و روئيدن گياهان از زمين به عنوان نمونه ای از قدرت الهی و مايه بصيرت و آگاهی انسان ها معرفی شده است.(2) و نكته كليدی و اساسی اين است كه خداوند خود را زارع و روياننده گياهان و محصولات كشاورزی معرفی كرده و انسان ها را به تدبر در اين مسئله فراخوانده است.(3)
قرآن بشر را از چهارده قرن پيش به اهميت و ارزش منابع در زندگی انسان و از جمله كشاورزی توجه داده است. خداوند در آيات مختلف انسان ها را به كشاورزی تشويق و كسانی را كه هر گونه فسادی در اين كار مقدس ايجاد می كنند، سرزنش نموده است. اين كلام آسمانی جاودانه، هر آنچه در مورد كشت و كشاورزی می باشد ذكر كرده و برای نخستين بار، از نقش جريان بادها و اقسام آن در كشاورزی سخن به ميان آورده، به عبارتی، قرآن اولين كتابی است كه به اطلاعات هواشناسی و تغييرات جوی كه رابطه نزديكی با كشاورزی دارد؛ توجه نموده است.(4)
كشاورزی شغل مقدس
كشاورزی از آن جهت كه مواد غذايی جامعه را تهيه می كند، يكی از شغل های مقدس الهی شناخته شده و آباد كردن زمين خواسته و شغل پيامبران الهی بوده است. اساسا كار هم جزو قوانين طبيعت است و هم جزء قوانين شریعت و دين. و خداوند روز را برای كسب معاش و روزی قرارداده است(5) و همه منابع ثروت را برای انسان و در خدمت او آفريده است(6) و در زمين باغ ها از نخل خرما و انگور قرارداده و در آن چشمه های آب جاری كرده است تا مردم از ميوه آن باغ ها تناول كنند و خدا را شكر كنند.(7) امام صادق(ع) فرمودند: «خداوند نان را چنان قرار داد كه جز با نيروی كار و مهارت و تلاش به دست نيايد تا انسان به كاری مشغول شود و از پيامدهای بيكاری و گستاخی رفاه زدگی و بيهودگی بازماند.»(8)
بنابراين از ديدگاه قرآن آنچه مورد نياز انسان برای ادامه زندگی لازم است، در زمين مهيا است اما اين امر به معنای آن نيست كه كليه نيازمندی های انسان به صورت بالفعل و بدون كار و تلاش در اختيار اوست بلكه بدين معنا است كه انسان بايد با به كارگيری روحيه عمران و آبادانی و در سایه خلاقيت و ابتكار و تلاش روزی خود را از منابع طبيعت به دست آورد...
امام صادق(ع) فرمودند: «در ميان كارها هيچ كاری نزد خداوند محبوب تر از كشاورزی نيست و خداوند هيچ پيامبری را برنينگيخت جز آن كه كشاورز بود مگر ادريس كه خياطی می كرد»(9) و در بيان زيباتری فرموده است: «كشاورزان گنج های مردم اند و بهترین چيز را می كارند و خداوند آن را از دل زمين بيرون می آورد. اينان در روز قيامت برترين مقام را نزد خداوند دارند و به عنوان بهترين مردم شناخته می شوند و در آن روز آنان به عنوان افراد فرخنده و خجسته لقب می گيرند.»(10)
برخورداری از معيشت خوب و تغذيه مناسب، لازمه نشاط جسم و روان بوده و در زندگی مادی و معنوی انسان مؤثر است. در ادبيات اسلامی «نان» سمبل معاش معرفی شده و از آن به احترام ياد می كنند. پيامبر گرامی اسلام(ص) می فرمايد: «خدايا! نان را برای ما مبارك فرما و ميان ما و آن جدايی نينداز؛ چرا كه اگر نان نباشد نه توان نماز خواندن خواهيم داشت و نه طاقت روزه گرفتن و نه رغبت انجام واجبات.»(11) از اين رو می توان گفت تأمين معاش و تغذيه ديگران همانند پرداختن به عبادت و بندگی نوعی عبادت به شمار می رود.
كشاورز با توكل بر خدا پای در اين راه مقدس می نهد و تلاش و كوشش می كند و نتيجه تلاش خويش را هم به خوبی می بيند، هم چنان كه امام صادق(ع) در تفسير آيه شريفه «و علی الله فليتوكل المتوكلون» فرمودند: «منظور از مومنان، كشاورزان هستند.» (12) كشاورزان كارهايی كه مربوط به آنها است انجام می دهند؛ بذر می پاشند و درخت می كارند و بقيه كارها را در دست خداوند می دانند كه اگر از ناحيه او عنايتی نشود، تمام تلاششان ضايع و سعی شان بی ثمر خواهد بود. به دليل همين ارتباط ويژه ای كه ميان كشاورز و طبيعت وجود دارد، هر لحظه در انتظار هديه ای از سوی خدا بوده و تمام زندگی و تلاششان با توكل به خداوند می گذرد. آنان چشم انتظار باران از آسمان، رويش خوب گياهان از زمين، شرايط مساعد جوی، به بار نشستن دانه ها و غيره هستند و اين پيوند كار و ايمان از آنان يكتاپرستانی بزرگ می سازد.
كشاورزی درس خداشناسی
خداوند متعال در قرآن رويش گياهان را نماد رستاخيز دانسته و می فرمايد: «يخرج الحی من الميت و يخرج الميت من الحی و يحيی الارض بعد موتها... ؛ زنده را از مرده و مرده را از زنده بيرون آورد و زمين را پس از فصل خزان و مرگ گياهان باز زنده گرداند...» (13) انسان وقتی به سرزمين خشكی می-نگرد گويی جسم بی جانی را می بيند كه باد ذرات آن را به هر سو می پراكند. بعد از آن كه فصل بارش فرا می رسد، سبزی و نشاط از خاك سر برمی آورد و روح حيات در كالبد خشك زمين دميده می شود. كشاورز می تواند با ديدن رستاخيز طبيعت به ياد رستاخيز آخرت افتاده و ايمان و اعتقادش به معاد راسخ تر شود. هر جلوه از طبيعت كلاس درسی است كه معرفت و اخلاق می آموزد؛ سبزی طبيعت دل هايشان را سبز می كند. بخشندگی زمين به آنها كرامت می آموزد. انتظار باران و رسيدن محصول درس صبر و پايداری را به آنها تعليم می دهد. از دانه ای كه پس از جوانه زدن با شكافتن زمين سخت، بيرون می آید، درس مقاومت می آموزد؛ درس هايی كه اگر انسان در زندگی خود به آنها جامه عمل بپوشاند مقرب درگاه الهی می شود.
جهان و هر آنچه در آن است، آيينه ای است كه قدرت، زيبايی، تدبير و حكمت خداوند را می توان در آن مشاهده كرد. خداوند در قرآن كريم بارها به این نكته توجه داده و در معرفی خود فرموده است: «و هم اوست خدايی كه از آسمان باران فرو فرستاد تا هر نبات را از آن برويانيم و سبزه ها را از زمين بيرون آوريم و در آن سبزه ها و دانه هايی كه بر روی هم چيده شده پديد آوريم و از نخل خرما خوشه های به هم پيوسته برانگيزيم و باغ های انگور و زيتون و انار كه برخی شبيه و برخی نامشابه به هم است خلق كنيم. شما در آن باغ ها هنگامی كه ميوه آن پديد آيد و برسد به چشم تعقل بنگريد.» (14)
پانوشت ها:
«مَنْ وَجَدَ ماءً وَ تُرابا ثُمَّ اِفْتَقَرَ فَاَبْعَدَهُ اللّهُ ؛ كسی كه آب و خاك داشته باشد و در عين حال فقير زندگی كند، خداوند او را از رحمتش دور میكند.»
تاریخ: دوشنبه 12 دی 1390 - 22:00 عنوان: اهميت كشاورزي در دين اسلام
مدیر انجمن
عضو شده در: 30 بهمن 1388 پست: 2274
امتياز: 60455
كشاورزي, مقدسترين شغلها
رسول اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: «ما من مسلم يغرس غرساً او يزرع زرعاً فيأكل منه انسان او طير او بهيمة الا كانت له به صدقة»[8].
مسلماني كه درختي بكارد يا زراعتي سبز نمايد, مردم و پرندگان و حيوانات از آن بخورند براي او اجر و پاداشي است.
امام صادق (عليه السّلام) فرمود: «الكيميا الأكبر الزراعة»[9].
كيمياي اكبر, زراعت است.
ابو ايّوب انصاري ميگويد: پيامبر خدا (صلي الله عليه و آله) فرمود: «من غرس غرساً فاثمر, اعطاه الله من الأجر قدر ما يخرج من الثمرة»[10].
هر كس درخت ميوهاي بكارد خداوند به او به تعداد ميوههاي آن درخت ثواب و حسنه عطا ميكند.
زارع خداست
كشاورز پاكعقيدهترين انسانها و سر و كارش با خدا است او ميكارد ولي تماماً اميدش به خداست, كار كشاورز تنها كشت است اما رويانيدن تنها كار خدا است و لذا در حديثي از پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) نقل شده كه فرمود:
«لا يقولن احدكم زرعت و ليقل حرثت (فان الزارع هو الله)»[11].
هيچيك از شما نگويد: من زراعت كردم, بلكه بگويد: كشت كردم, بذر افشاندم, زيرا زارع حقيقي خدا است.
در روايت ديگر نيز به اين حقيقت اشاره شده است: امام صادق (عليه السّلام) ميفرمايد: «اذا بذرت فقل: اللهم قدبذرنا و انت الزارع فاجعله حبّاً متراكماً (مباركاً)»[12].
چون خواهي بذرافشاني كني, بگو: بارخدايا ما بذرافشاني كرديم و زارع و روياننده تو هستي, خدايا به آن بركت عطا فرما.
در روايت ديگر فرموده: «اذا اردت ان تزرع زرعاً فخذ قبضة من البذر بيدك ثم استقبل القبلة و قل: «أ أنتم تزرعونه ام نحن الزّارعون»[13]. ثلاث مرّات ثم تقول بل الله الزارع ثلاث مرات, ثم قل: اللهم اجعله حبّاً مباركاً و ارزقنا فيه السلامة...»[14].
هنگامي كه خواستي كِشتي كني, مشتي از بذر بردار و رو به قبله بايست و سه مرتبه بگو: «آيا شما آن را ميرويانيد يا ما ميرويانيم» پس از آن سه مرتبه بگو بلكه روياننده و زارع خدا است. سپس بگو: بارخدايا به آن بركت عطا كن و در اين زراعت براي ما سلامتي قرار بده.
جالب اين كه در آيه اول تعبير به «تحرثون» از ماده «حرث» شده كه به معني كشت كردن (افشاندن دانه و آمادهساختن آن براي نمو است) و در آيه دوم تعبير به «تزرعونه» از ماده «زراعت» گرديده كه به معني رويانيدن است.
البته كشاورز كاري را كه در مورد زراعت انجام ميدهد, شباهت به كار انسان در مورد تولّد فرزند دارد, دانهاي را ميافشاند و كنار ميرود, اين خداوند است كه در درون دانه يك سلول زنده بسيار كوچك آفريده كه وقتي در محيط مساعد قرار گرفت در آغاز از مواد غذائي آماده در خود دانه استفاده ميكند, جوانه ميزند و ريشه ميدواند, سپس با سرعت از مواد غذائي زمين كمك ميگيرد و دستگاههاي عظيم و لابراتوارهاي موجود در درون گياه بهكار ميافتد, ساقه و شاخه و خوشه را ميسازد و گاه از يك تخم صدها تخم برميخيزد.
دانشمندان ميگويند: تشكيلاتي كه در ساختمان يك گياه بهكار رفته از تشكيلات موجود در يك شهر عظيم صنعتي با كارهاي متعددش شگفتانگيزتر و به مراتب پيچيدهتر است.[15]
در آيه «لو نشاء لجعلناه حطاماً فظلتم تفكَّهون»
براي تأكيد روي اين مسأله كه انسان هيچ نقشي درباره نمو و رشد گياهان جز افشاندن دانه ندارد, ميافزايد (اگر ما بخواهيم اين زراعت را تبديل به يك مشت كاه درهم كوبيدهشده ميكنيم بهگونهاي كه تعجب كنيد.)
آري ميتوانيم تندباد موسمي بفرستيم كه آن را قبل از بستن دانهها, خشك كرده درهم بشكند يا آفتي براي آن مسلط كنيم كه محصول را از بين ببرد و نيز ميتوانيم سيل ملخها را بر آن روانه كنيم و يا گوشهاي از يك صاعقه بزرگ را بر آن مسلط سازيم بهگونهاي كه چيزي جز يك مشت كاه خشكيده از آن باقي نماند و شما از مشاهده منظره آن در حيرت و ندامت فرو رويد. آيا اگر زارع حقيقي شما بوديد, اين امور امكان داشت؟ پس بدانيد همه اين بركات از طرف خداوند متعال است و هم او است كه از يك دانه ناچيز, گياهان پرطراوت و گاه صدها يا هزاران دانه توليد ميكند, گياهاني كه دانههايش خوراك انسانها و شاخ و برگش غذاي حيوانات و گاه ريشهها و ساير اجزايش درمان انواع دردهاست.
پس ميتوان گفت كه محصولات كشاورزي در اثر تركيب دو كار: يكي كار «الله» و ديگري كار (انسان) با يكديگر بهوجود ميآيد لذا در روز درو بايد مقداري از محصول كه سهم خداوند ميباشد, كنار گذارده شود و به فقرا يا به هرچه راه خدا و دستور خدا معين كردهاست, اختصاص يابد.
كشاورز بر خدا توكّل ميكند
در تفسير عياشي در ذيل آيه شريفه: «و علي الله فليتوكَّل المتوكِّلون» (همه توكّلكنندگان بايد تنها بر خدا توكل كنند) از امام صادق (عليه السّلام) روايت شده كه فرمود: «الزارعون»[16] طبق همين روايت «متوكلان» به كشاورزان تفسير شده است يعني همه كشاورزان بايد تنها بر خدا توكل كنند. كشاورزان كارهائي كه مربوط به آنهاست, انجام ميدهند, بذر ميپاشند و درخت ميكارند و بقيه كارها را در دست خدا ميدانند اگر از ناحيه او عنايتي نشود, تمام تلاششان ضايع و سعيشان بيثمر خواهد بود.
البته توكلكردن بر خدا مفهومي جز اين ندارد كه انسان در مشكلات و حوادث زندگي كه توانايي برگشودن آنها را ندارد به خدا تكيه كند, بلكه در آنجا هم كه توانايي بر انجام كاري دارد باز مؤثر اصلي را خدا بداند زيرا از دريچه يك انسان موحّد سرچشمه تمام قدرتها و نيروها خداست.
از پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) نقل شده كه فرمود: از پيك وحي خدا, جبرئيل پرسيدم توكل چيست؟
گفت: «العلم بان المخلوق لايضر و لاينفع و لايعطي و لايمنع و استعمال اليأس من الخلق فاذا كان العبد لذلك لميعمل لاحد سوي الله و لميطمع في احد سويالله فهذا هو التوكل»[17].
آگاهي به اين واقعيت كه مخلوق نه زيان و نفع ميرساند و نه عطا و منبع دارد, و چشم از دست مخلوق برداشتن, هنگامي كه بندهاي چنين شد, جز براي خدا كار نميكند و از غير او اميد ندارد, اين حقيقتِ توكل است.
كشاورز تنها به اميد خدا كار ميكند و تنها به خدا توكل مينمايد.
امام صادق (عليه السّلام) فرمود: «اذا غرست غرساً او نبتاً فاقرء علي كل عود او حبّة (سبحان الباعث الوارث) فانه لايكاد يخطي انشاءالله تعالي»[18].
وقتي خواستي درختي يا نباتي بكاري, بخوان هر دفعه يا با هر حبّه (سبحانالباعث الوارث) منزه است خدايي كه روياننده و ارثبرنده است اميد است كه انشاءالله رد نشود.
در روايت ديگر ميفرمايد: «تقول اذا غرست او زرعت» وقتي كه خواستي درخت يا زراعتي بكاري, ميگويي «مثل كلمة طيبة كشجرة طيبة اصلها ثابت و فرعها [19]في السَّماء تؤتي اكلها كلَّ حين باذن ربِّها».
سخن نيك چون نهال نيك است ريشهاش در زمين استوار و شاخش رو به آسمان است, هميشه به اذن پروردگارش ميوه ميدهد.
خواندن اين كلمات كشاورز را توجه ميدهد به اين كه محصول برداشتن او به اذن پروردگار است و نبايد از خدا غافل باشد.
آري عوامل فراواني دست به دست هم ميدهند تا درختي ميوه دهد و زراعتي سبز شود. امام صادق (عليه السّلام) به عدهاي از انصار گذر كرد كه ديد زراعت ميكنند. به آنها فرمود: «احرثوا فان رسولالله (صلي الله عليه و آله) قال: ينبت الله بالريح كما ينبت بالمطر. قال: فحرثوا فجادت زروعهم»[20].
زراعت كنيد زيرا رسول خدا (صلي الله عليه و آله) فرمود: خداوند با باد ميروياند همچنان كه با باران ميروياند, فرمود: زراعت كردند و زراعتشان هم بهتر شد.
بدين ترتيب امام(عليه السّلام) كشاورزان را به قدرت لايزال الهي توجه داد.
رسول اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: «اكرموا الخبز فانه قدعمل فيه ما بين العرش الي الأرض و ما فيها من كثير من خلقه»[21].
نان را كه فرآورده كشاورزي است, گرامي بداريد زيرا عوامل سماوي و ارضي و بسياري از آفريدههاي الهي در ايجاد آن مؤثر بودهاند.
علي (عليه السّلام) سرسلسله متوكلان و كشاورزان با دست خودش كار ميكرد و چندين نخلستان بهعمل آورده و قنواتي حفر نمود و زمينهاي وسيعي را آباد نمود و زير كشت درآورد و بعضي از آن قنوات را كه آب فراواني داشت, با زمينهاي زيادي كه با آن آب كشت ميشد, بر فقرا و نيازمندان وقف كرد.
در روايت آمده است روزي آن حضرت را ديدند به همراه يك قطار شتر به سوي صحرا در حركت است, به او گفته شد: «ما هذا يا ابالحسن؟ فيقول نخل انشاءالله فيغرسه فما يغادر منه واحدة»[22].
اي ابوالحسن اين بارها چيست؟ فرمود: درخت خرماست اگر خدا بخواهد آن بارها هسته خرما بود.
امام آنها را كاشت و يكي هم رد نكرد و همه سبز و درخت خرما شدند.
در روايت ديگر فرمود: «مأة الف عذق انشاءالله (صد هزار خوشه خرماست اگر خدا بخواهد).
امام صادق (عليه السّلام) فرمود: همه آنها را كاشت و يك هسته هم رد نكرد همه سبز شدند[23].
آري كشاورزي كه با اين روحيه درخت بكارد, مگر امكان ردشدن دارد, خداوند متعال عوامل طبيعي را هماهنگ كار او ميسازد و در اطاعت او قرار ميدهد.
امير مومنان علي(عليه السّلام) علاوه بر كارهاي ديگري كه داشت در ايام فراغت به نخلستان ميرفت و در آنجا مشغول كندن قنات ميشد. ميگويند: امام روزي وارد باغ شد ديد باغبانش «ابونيزر» مشغول خوردن غذا است. فرمود آيا غذائي هست كه من هم بخورم, گفت: اي امير مؤمنان غذائي كه در شأن تو باشد, نيست. من كدوئي از مزرعه چيده و آن را با پيه سرخ كرده, ميخورم.
امام فرمود: از آن به من هم بده. غلام كدوئي سرخ كرد, خدمت امام آورد آن حضرت با ميل و اشتها آن را ميل نمود و شكر خدا را كرد و برخاست دستهاي خود را با آب و شن نرم شست و دست روي شكم خود نهاد و فرمود: شكمي كه با يك كدو سير ميشود از رحمت خدا دور باد آن كسي كه آن را با حرام سير كند.
پس از آن امام كلنگ برداشت مشغول كندن چاه شد كه غلام ميگويد يك دفعه ديدم امام تكبيرگويان از چاه بيرون آمد و آب قنات جاري شد, و فرمود: اشهد الله انها صدقة خدا را شاهد ميگيرم كه اين چشمه در راه خدا صدقه است, دوات و كاغذ بياور, غلام ميگويد: دوات و كاغذ آوردم و همانجا امام نوشت: بسمالله الرحمن الرحيم, هذا ما تصدّق به عبدالله علي اميرالمؤمنين, تصدّق بالضيعتين بعين ابي نيزر و البغيبغة علي فقراء اهل المدينة و ابن السبيل ليفي بهما وجه حرّ النار يوم القيامة لا تباعاً و لاتوهباً حتي يرثهما الله و هو خير الوارثين الا ان يحتاج اليهما الحسن و الحسين»[24].
اين قنات را با يك قنات ديگر با دو مزرعه به فقراي مدينه و ابن سبيل وقف كرد و وقفنامهاش را به دست مبارك خود نوشت.
شايد يكي از اغراض مهم امام در اين كار اين بوده كه فقرا با آمد و شد در آن اراضي و گرفتن محصول آن كه متعلق به خودشان بود, از مشاهده آباداني زمين كه فقط با كار و كوشش وجود گرفته, درس آموخته, آنها نيز به چنين اقداماتي در زمينهاي افتاده ديگر اقدام نمايند. چنانكه بسياري از مسلمانان پس از عمل آن بزرگوار قنوات, احداث كردند و زمينهاي وسيعي را احيا نمودند و مزارع و باغات و نخلستانهاي زيادي ايجاد نمودند.
اهميت كشاورزي در اسلام
اقتصاد اسلامي توجه زيادي به كشت و زرع و كشاورزي دارد و مبناي قراردادهاي كشاورزي آن هم بر اين اساس است كه موضوع كشاورزي توسعه بيشتري پيدا كند. به همين جهت جامعه را به بهرهبرداري از منابع طبيعي و معادن و آبادي زمينهاي باير و وا افتاده فراخوانده و پيشوايان دين با عمل خود مردم را به آن هدايت و تشويق مينمودند.
پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) در هر نقطه كه قواي اسلامي را در صحراها متمركز ميساخت. نخست به حفر چاه دستور ميداد و از همان سالهاي اول هجرت آنان را وادار به كشاورزي و باغداري و حفر قنوات نموده و آنان نيز با سعي و تلاش به اين امور اشتغال ورزيده و در اثر آن اراضي افتاده بسياري آباد گرديد.
پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) به كشاورزي و درختكاري آنچنان اهميت ميداد كه به پيروان خود ميفرمود: حتي نابودي زمين و انقراض عالم هم نبايد مانع از فعاليت كشاورزي بشود ميفرمايد «ان قامت الساعة و في يد احدكم الفسيلة فان استطاع ان لاتقوم حتي يغرسها فليغرسها»[25].
اگر انقراض عالم و بهمريختن منظومه شمسي برسد, يكي از شماها, نهال درختي در دست داريد چنانچه به اندازه كاشتن آن فرصت باشد, آن را بكاريد, يعني فكر انقراض عالم و به پايان رسيدن جهان, شما را از اين عمل شريف باز ندارد.
علي(عليه السّلام) در ترويج و توسعه كشاورزي تلاش فراوان مينمود علاوهبر اين كه خود آن حضرت يك كشاورز نمونه بود, در برنامه دولتش كشاورزي در اولويت قرار داشت و به استانداران و فرمانداران خود دستور داده بود كه از حال كشاورزان و خراجگزاران هميشه باخبر باشند.
در دستور آن حضرت به مالك اشتر آمده است: «و ليكن نظرك في عمارة الأرض ابلغ من نظرك في استجلاب الخراج, لان ذلك لايدرك الا بالعمارة و من طلب الخراج بغير عمارة اخرب البلاد و اهلك العباد و لميستقيم امره الا قليلاً فان شكوا ثقلاً او علة او انقطاع شرب او بالة او احالة ارض اعتمرها غرق او اجحف بها عطش خففت عنهم بما ترجوان يصلح به امرهم»[26].
بايد كوشش تو در آبادي زمين بيش از كوشش در جمعآوري خراج(ماليات) باشد, زيرا كه خراج جز با آباداني بهدست نميآيد و آن كس كه بخواهد ماليات را بدون عمران و آباداني مطالبه كند, شهرها را خراب, و بندگان خدا را نابود ميسازد. و حكومتش بيش از مدت كمي دوام نخواهد داشت. اگر كشاورزان از سنگيني ماليات و يا رسيدن آفات يا خشكشدن آب قناتها و يا كمي باران و يا دگرگوني زمين در اثر آبگرفتن و فساد بذرها و يا تشنگي بسيار براي زراعت و فاسدشدن آن به تو شكايت آورند. ماليات را به مقداري كه حال آنها بهبود پذيرد, تخفيف ده و هرگز اين تخفيف بر تو گران نيايد, زيرا كه آن ذخيره و گنجينهاي است كه آنها بالأخره آن را در عمران و آبادي كشورت بهكار ميبندند و موجب عمران سرزمينهاي تو و زينت حكومت و رياست تو خواهد بود.
آري اسلام به موجب طرحي كه براي زمين و آب ريخته, همه زمينها آباد ميگردد و همه مردم از سفره گستردهاي كه خداوند جهان در روي زمين گسترده است, بهرهمند ميشوند و هيچ فقير و گرسنهاي در جامعه باقي نميماند زيرا با وجود آب و خاك معني ندارد انساني گرسنه بماند. امير مؤمنان علي(عليه السّلام) پيوسته ميفرمود: «من وجد ماء و تراباً ثم افتقر فابعده الله»[27].
هر كس آب و خاك در اختيار دارد و نيروي خود را براي بهرهبرداري بهكار نميبندد و با فقر و گدايي روزگار خود را ميگذراند, نفرين و لعنت خدا بر او باد.
آري اسلام كشاورزي را مقدسترين شغلها و كشاورز را شريفترين انسانها و درآمد او را بهترين اموال ميداند مشروط بر اين كه هنگام برداشت, حقي را كه خدا در آن قرار داده ادا نموده باشد.
از علي(عليه السّلام) منقول است كه فرمود: «قيل يا رسولالله اي المال خير؟ قال: زرع زرعه صاحبه و اصلحه ادي حقه يوم حصاده»[28]. از رسول خدا سؤال شد بهترين مالها چيست؟ فرمود: زراعتي كه صاحبش آن را كاشته و در اثر فعاليت و خدمت بهثمر رسانده و هنگام برداشت محصول, حقي را كه خدا در آن قرار داده ادا نموده باشد. و در كار خود حلال و حرام را مراعات نمايد و دست به كار خلاف و حرام نزد.
متأسفانه شيطان در بيابان به سراغ كشاورزان هم ميرود و آنها را هم به حال خود نميگذارد و لذا بسياري از كشاورزان را ميبينيم به قداست شغل خود لطمه ميزنند و كارهاي خلافي انجام ميدهند كه دست بازاريها را از پشت ميبندند و هنگامي كه محصولات خود را به بازار عرضه ميكنند تقلب ميكنند خاك قاطي ميكند ميوهها را سر و ته ميچينند و جنس خراب و نامرغوب را با جنس مرغوب قاطي ميكنند و به قيمت مرغوب ميفروشند و دهها تقلب ديگر.
سابقاً به كشاورزان و دهقانان ميشد اطمينان كرد ولي الان بازاريها ميگويند بيشتر آبروي ما را آنها ميبرند. البته اين نوع كارهاي خلاف, بركت زراعت را ازبين ميبرد جز زحمت و مشقّت براي كشاورز باقي نميماند. اگر روحيه كشاورز اين چنين باشد, ديگر او بهترين انسانها نيست و درآمدش هم بهترين درآمدها نميباشد, بلكه او مصداق روايتي است از پيامبر نقل شده است كه «شِرار الناس الزارعون و التجار, الا من شحّ منهم علي دينه»[29]. بدترين انسانها كشاورزان و تاجران هستند مگر كساني كه از انها نسبت به دينشان بخل ورزند و دينشان را نفروشند.
پس بدينسان سيستم اقتصادي اسلام در همه زمينهها با اصول روحي و اخلاقي هماهنگ و با منافع اجتماعي و هدفهاي عالي انساني همدوش است.
-------------------------------------------------------------------------------
[1] . سوره هود, آيه 61.
[2] . المحكم و المتشابه, سيد مرتضي, ص 58 ـ وسائل, ج 13, ص 195.
[3] . مستدرك, ج 13, ص 462.
[4] . وسائل, ج 13, ص 194.
[5] . مستدرك الوسائل, ج 13, ص 461.
[6] . وسائل, ج 13, ص 193.
[7] . وسائل, ج 13, ص 194.
[8] . مستدرك, ج 13, ص 460 ـ درراللئالي, ج 1, ص 30.
[9] . وسائل, ج 13, ص 194.
[10] . مستدرك, ج 13, ص 460.
[11] . قسمت اول حديث در مجمع البيان, ذيل آيه 64 سوره واقعه, ج 5, ص 223 طبع صيدا, و قسمت دوم در تفسير روح البيان نقل شده است.
[12] . وسائل, ج 13, ص 197.
[13] . سوره واقعه, آيه 64.
[14] . مكارم الأخلاق, ص 353 و وسائل, ج 13, ص 197.
[15] . تفسير نمونه, ج 23, ص 250.
[16] . تفسير عياشي, ج 2, ص 222, ح 6.
[17] . بحارالانوار, ج 15, بخش 2 في الاخلاق, ص 14, چاپ قديم.
[18] . وسائل, ج 13, ص 197.
[19] . همان مدرك.
[20] . وسائل, ج 13, ص 196.
[21] . كافي, ج 6, ص 302.
[22] . دعائم الاسلام, ج 2, ص 302.
[23] . وسائل, ج 12, ص 25.
[24] . معجم البلدان ياقوت حموي, ج 4, ص 176 در كلمه «عين» ـ اعيان الشيعة, ج 1, ص 434.
[25] . مستدرك, ج 13, ص 460 ـ درراللئالي, ج 1, ص 30.
شما نمی توانید در این بخش موضوع جدید پست کنید شما نمی توانید در این بخش به موضوعها پاسخ دهید شما نمی توانید موضوع های خودتان را در این بخش ویرایش کنید شما نمی توانید موضوع های خودتان را در این بخش حذف کنید شما نمی توانید در این بخش رای دهید شما نمیتوانید به نوشته های خود فایلی پیوست نمایید شما نمیتوانید فایلهای پیوست این انجمن را دریافت نمایید